Vrije tijd en herinnering: het Wetzlarbad

Vrije tijd en lichaamsbeweging voor de bevolking waren denkcategorieën die langzaam opkwamen in de jaren 1920. Vrije tijd was aanvankelijk natuurlijk voorbehouden aan de rijke bovenlaag of werd toegekend door vooruitstrevende industriëlen. Na de Eerste Wereldoorlog werd de achturige werkdag (met een zesdaagse werkweek) in veel Europese landen ingevoerd (in Duitsland in 1918, in België in 1921), waardoor arbeiders meer vrije tijd kregen.

In feite staat het Wetzlarbad in Eupen symbool voor de vrijetijdsindustrie die in de jaren 1920 ontstond, de cultuur van amusement en afleiding in de stad aan de Weser. En niet enkel in Eupen. Ook de in 1932 geopende bioscoop Capitol was tot 1970 een plaats van moderne amusementscultuur.

Het Wetzlarbad in de benedenstad van Eupen, gelegen op de rivierheuvel, werd op 5 juni 1932 ingewijd. De plannen van de Akense architecten Helg & Dauven dienden als model. Het idee van de oprichter, Robert Wetzlar (1847-1912), was om de fysieke training en ontspannende fysieke gelijkschakeling van de werkende bevolking te dienen. Om die redenen kwamen er een olympisch zwembad en een vijf meter hoge duiktoren. Het water voor het zwembad werd omgeleid van de heuvel.

Omdat het Wetzlarbad gepland was als een gemeenschappelijk bad, veroorzaakte het ook veel onrust in de zeer katholieke stad vanwege de permissiviteit die er heerste. Vooral dit aspect maakt duidelijk hoe de bevolking van Eupen zich in de jaren 1930 opstelde: hoewel de kerk probeerde om “zeden en gewoonten” te beïnvloeden, weerhield dat de bevolking er niet van om de baden vooral te bezoeken op momenten dat mannen en vrouwen samen mochten baden.

In 1940 werden de baden tijdelijk omgedoopt tot “Waldbad” door het nationaalsocialistische stadsbestuur omdat de Joodse wortels van de oprichter niet verenigbaar waren met de nazi-ideologie.

Het Wetzlarbad, dat na de bevrijding een nieuwe naam kreeg, kenmerkte meer dan 80 jaar lang, tot de sluiting in 2012, het sociale leven van de Eupenaren. Generaties Eupenaren leerden er ’s zomers zwemmen of ontmoetten elkaar voor een gezellig samenzijn op de ligweide. Zelfs in de jaren 2000 bezochten elk seizoen meer dan 20.000 zwemmers het zwembad, wat nogmaals het belang ervan voor het sociale leven in Eupen onderstreept.

Tijdens de weekends in de naoorlogse periode trok het bad zelfs 1.500 tot 2.000 zwemmers per dag, waardoor het niet alleen voor de bevolking van de stad een publiekstrekker was (1). In recordjaren, zoals in 1989, waren er zelfs tot 69.000 bezoekers per seizoen.

Een publicatie van het Ministerie van de Duitstalige Gemeenschap beoordeelde het belang van de baden dienovereenkomstig:

“De faciliteit is belangrijk om redenen van architectuurgeschiedenis, weerspiegelt de ontwikkeling van de bouw van sportfaciliteiten (vooral in het interbellum), de sociale en economische geschiedenis evenals de stedenbouwkundige en vestigingsgeschiedenis van de stad Eupen (…).” (2)

In de loop van de jaren 1960 kende de sport- en vrijetijdscultuur een doorbraak. De verbazingwekkende economische opleving (Wirtschafswunder) en de stijgende productiviteit zorgden ervoor dat de leden van arbeiders- en middenklassegezinnen meer vrije tijd kregen en het zich konden veroorloven om vaker vrijetijdsevenementen bij te wonen. Als gevolg daarvan werden de baden in de jaren 1980 gemoderniseerd.

Het Wetzlarbad was een alledaags vrijetijdscentrum voor de inwoners van Eupen. De debatten die uitbraken over badkleding en gemeenschappelijk zwemmen zijn een portret van het begin van de 20e eeuw in Eupen. Het bad, een van de kunsthistorische schatten van de wijk Hütte, werd in 2016 afgebroken. In plaats daarvan werd in 2018 een nieuw “Kombibad” gebouwd, dat een van de slachtoffers was van de overstromingsramp in 2021.