Het “referendum” (1920)

Dat komt omdat het gebied dat nu bekend staat als Oost-België op het Congres van Wenen (1815) werd toegewezen aan het Koninkrijk Pruisen, waar het de districten Eupen en Malmedy vormde. Toen die districten door het Verdrag van Versailles aan België werden toegewezen, werd in het Frans de term “cantons rédimés” bedacht als verwijzing naar andere Europese grensregio’s die van land veranderden. Het werkwoord “rédimer” betekent “verlossen” of “bevrijden”. Volgens dat verhaal werd de regio bevrijd als gevolg van de Duitse nederlaag en de annexatie bij België.

Artikel 34 van het Verdrag van Versailles bepaalde de modaliteiten voor de uitvoering van de zogenaamde “openbare meningsuiting” (de bewoording van het verdrag) in Eupen-Malmedy. Die waren uniek, want in geen enkele andere grensregio werden gelijkaardige maatregelen genomen. Dat “referendum” (de formulering die in de meeste publicaties wordt gebruikt) was geen geheime en onafhankelijke stemming, maar was enkel bedoeld om de schijn van het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren op te houden. Iedereen die wilde protesteren tegen de inlijving bij België kon zich alleen met naam en toenaam laten registreren op lijsten in de stadjes Eupen en Malmedy voor Belgische ambtenaren na zich te hebben gerechtvaardigd. Er waren talloze beïnvloedingspogingen en protesten van zowel Belgische als Duitse zijde. Uiteindelijk was de getroffen bevolking zo onrustig dat slechts enkelen zich inschreven op de lijst. In het collectieve geheugen was die insnijding zo sterk dat het onderwerp van het referendum de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog volledig overschaduwde.

De termen “pays/territoires/cantons rédimés” werden tegen het einde van de oorlog vaak gebruikt in de pers om te verwijzen naar grensgebieden die aan andere landen waren of zouden worden toegewezen op basis van historische argumenten. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor gebieden die vanuit nationalistisch oogpunt door Italië of Frankrijk werden “heroverd”. Zelfs tijdens de oorlog verdedigden Belgische diplomaten en politici de stelling van de “desannexatie” van Duits grensgebied dat in 1815 per ongeluk aan Pruisen was toegewezen. Uiteindelijk waren het echter economische en strategische argumenten die de geallieerden in Versailles ervan overtuigden om Eupen-Malmedy als compensatie aan België toe te wijzen. Vanuit een Belgisch-nationalistisch standpunt werd het grondgebied van het huidige Oost-België dus “teruggewonnen” na 105 jaar Pruisisch bewind. Dat verklaart termen zoals “kantons rédimés” of “herwonnen broeders”.